صنعت کهن و استراتژیک ابریشم در ایران، با وجود ریشه‌های تاریخی و ظرفیت‌های بی‌شمار، همچنان با چالش‌های جدی روبروست. این صنعت که نقش مهمی در اقتصاد خرد و اشتغال‌زایی روستایی ایفا می‌کند، در حال حاضر با معضلاتی نظیر کاهش تولید، فرسایش باغات توت و وابستگی به واردات نخ ابریشم دست و پنجه نرم می‌کند.
تصویری از وضعیت کنونی نوغانداری در کشور
در حال حاضر حدود ۲۵ هزار خانوار در حوزه نوغانداری فعال هستند. اگر هر خانوار را چهار نفر در نظر بگیریم، این بخش به طور مستقیم برای ۱۰۰ هزار نفر اشتغال ایجاد کرده است. این گستردگی نشان‌دهنده پتانسیل بالای این صنعت در توسعه پایدار و حفظ صنایع دستی نظیر قالی‌بافی و پارچه‌بافی سنتی است.
زنجیره کامل تولید داخلی، از تخم‌نوغان تا نخ ابریشم
خبر خوب این است که تمام حلقه‌های زنجیره تولید ابریشم، از پرورش کرم ابریشم و تولید تخم‌نوغان گرفته تا فرآوری و تولید نخ، در داخل کشور فراهم است. برای مثال، تولید هر ۵۰۰۰ جعبه تخم‌نوغان می‌تواند ۳۰۰ شغل پایدار ایجاد کند و برای پرورش هر ۵۰۰۰ نهال توت نیز به سه نیروی باغبانی نیاز است. این ظرفیت‌ها نشان می‌دهد که با حمایت و برنامه‌ریزی صحیح، می‌توان به خودکفایی کامل در این صنعت دست یافت.
آمار تولید و چالش واردات
میزان تولید پیله در کشور حدود ۱۷۰۰ تن و سطح زیر کشت باغات توت که غذای اصلی کرم ابریشم را تامین می‌کنند، به حدود ۱۴ هزار هکتار می‌رسد. استان گیلان با ۶ هزار هکتار باغ توت، ۳۵ درصد از تولید پیله کشور را به خود اختصاص داده است.
در حال حاضر، میزان تولید نخ ابریشم در کشور حدود ۲۷۰ تن است که با وجود کاهش صادرات، هنوز هم پاسخگوی بخشی از نیاز صنعت فرش است. اما نیاز کلی صنعت فرش ایران، با وجود افت چشمگیر صادرات نسبت به گذشته، همچنان بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ تن نخ ابریشم است. این بدان معناست که حتی با دو برابر شدن تولید فعلی، بازار داخلی همچنان کشش دارد. متاسفانه، تولید داخلی نخ ابریشم هنوز جوابگوی نیاز کشور نیست و تقریباً نیمی از نخ ابریشم مورد نیاز صنعت فرش از طریق واردات تامین می‌شود. در برخی اقلام، میزان تولید داخلی نخ ابریشم به حدود ۱۳۵ تن می‌رسد، در حالی که واردات برای تامین نیاز صنعت ادامه دارد.
راهکارهای تقویت صنعت ابریشم
برای بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های نوغانداری و کاهش وابستگی به واردات، لازم است که به موارد زیر توجه ویژه‌ای شود:
- حمایت از نوغانداران: ارائه تسهیلات و آموزش‌های لازم به خانوارهایی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، می‌تواند به افزایش تولید و بهبود کیفیت محصولات کمک کند.
- احیای باغات توت: جلوگیری از فرسایش باغات توت و توسعه کشت آن، تضمین‌کننده غذای کرم ابریشم و پایداری تولید خواهد بود.
- سرمایه‌گذاری در فرآوری: توسعه و نوسازی کارخانه‌های فرآوری و ریسندگی نخ ابریشم، می‌تواند به افزایش ظرفیت تولید داخلی نخ و کاهش نیاز به واردات منجر شود.
- بازاریابی و صادرات: با توجه به کیفیت بالای ابریشم ایرانی و سابقه درخشان این صنعت، برنامه‌ریزی برای بازاریابی موثر و افزایش صادرات می‌تواند به رونق دوباره این بخش کمک کند.
با توجه به پتانسیل‌های موجود و اهمیت اقتصادی و فرهنگی صنعت ابریشم، برنامه‌ریزی جامع و حمایت همه‌جانبه از این حوزه می‌تواند به توسعه پایدار روستایی، ایجاد اشتغال و حفظ این میراث گرانبها منجر شود. آیا به نظر شما دولت باید چه اقداماتی را برای حمایت از این صنعت در اولویت قرار دهد؟
