سکنجبین معروف‌ترین اکسیر رفع عطش در طب سنتی ایران است که از ترکیب سرکه و عسل یا شکر تهیه می‌شود و خواص درمانی متعددی از تسکین گلو تا بهبود عملکرد قلب، معده و کبد در آن نهفته است. کسانی که با طب ایرانی آشنایی دارند، این شربت را هم‌رتبه داروهای گیاهی ارزشمند می‌دانند.
در منابع کهن ایرانی و یونانی، سکنجبین با نام Oxymel (اودرمالی یا اکسومالی) آمده و گلینوس آن را بهترین اشربه برای همه مزاج‌ها خوانده است. این نوشیدنی از دیرباز در روزهای گرم تابستان به عنوان دوست‌دار قلب و حافظ کبد مصرف می‌شده و در سفره‌های ایرانی جایگاهی ثابت داشته است.
طرز تهیه سکنجبین بر پایه نسبت یک قسمت سرکه طبیعی به دو قسمت عسل (یا شکر) و چهار قسمت آب استوار است. این مخلوط پس از جوشاندن ملایم و گرفتن کف، تا یک‌چهارم حجم اولیه کاهش می‌یابد تا به قوام مطلوب برسد. با تغییر نسبت و افزودنی‌هایی مانند آب لیمو، آب نارنج یا آبلیمو و حتی تمر هندی، انواعی از سکنجبین با طعم‌های متنوع و خواص متفاوت پدید می‌آید.
برخلاف تصور عموم که تنها یک نوع سکنجبین وجود دارد، طب سنتی بیش از ۱۲۶۰ نسخه از این شربت را ثبت کرده است.
- سکنجبین ساده برای رفع عطش و تنظیم مزاج
- سکنجبین بذوری با افزودن رازیانه، کرفس و انیسون برای دفع بلغم
- سکنجبین افیمونی (با افتیمون) برای کاهش اضطراب و افسردگی
- سکنجبین گلابی یا نارنجی برای تقویت معده و کبد
خواص اصلی سکنجبین در طب سنتی شامل رفع تشنگی و خشکی دهان، تقویت جریان صفرا، پاک‌سازی کبد و تسهیل هضم است. همچنین این نوشیدنی با مرطوب نگه‌داشتن بافت‌های مخاطی، از التهاب گلو و دستگاه تنفس پیشگیری می‌کند. در عین حال مصرف طولانی‌مدت و افراطی آن به‌ویژه برای افراد دارای مزاج سرد یا مبتلایان به مشکلات ریوی توصیه نمی‌شود.
در سال‌های اخیر نوشیدنی‌های سالم و بدون افزودنی‌های مصنوعی محبوب شده و سکنجبین به‌عنوان یک گزینه طبیعی دوباره مورد توجه قرار گرفته است. فروشگاه‌های گیاه‌درمانی و کافه‌های سلامت‌محور، انواع تجمیعی و دم‌کرده این شربت را با دانه‌های نعناع و خنک‌کننده‌های طبیعی عرضه می‌کنند. برخی کارآفرینان بومی نیز با بسته‌بندی صنعتی سکنجبین، امکان دسترسی سراسری به این اکسیر را فراهم کرده‌اند.
برای بهره‌مندی از خواص سکنجبین پیشنهاد می‌شود:
- در روزهای گرم تابستان، یک تا دو قاشق غذاخوری از سکنجبین را در یک لیوان آب خنک حل و صبح یا عصر میل کنید.
- به‌عنوان افزودنی طبیعی در سالادها یا سس‌ها برای طعم دادن و تقویت هضم استفاده شود.
- مصرف نسخه‌های بذوری یا افیمونی زیر نظر متخصص طب سنتی صورت گیرد تا از مزیت‌های ضد بلغم یا رفع اضطراب به درستی بهره‌مند شوید.
با توجه به فواید گسترده و تنوع طعمی، سکنجبین می‌تواند به بخشی از سبک زندگی سالم امروزی بدل شود؛ مشروط بر آنکه محدودیت‌های مزاجی و مصرف اعتدال‌گرا در نظر گرفته شود. سخن آخر اینکه برای انتخاب نوع مناسب سکنجبین و تعیین دوز مصرفی، همواره بهتر است با یک کارشناس طب سنتی مشورت کنید.
