نقش بازیگران خارجی در حوادث سودان؛ ریشه‌های بحران کدامند؟
بحران سودان و ابعاد چندلایه آن
سودان در سال‌های اخیر به صحنه یکی از پیچیده‌ترین بحران‌های انسانی و سیاسی آفریقا تبدیل شده است. از آوریل ۲۰۲۳، اختلاف میان ارتش سودان به رهبری عبدالفتاح البرهان و نیروهای پشتیبانی سریع به فرماندهی محمد حمدان دقلو (حمیدتی) به جنگ داخلی تمام‌عیار بدل شد. این درگیری تاکنون بیش از ۲۰ هزار کشته، ۱۳ میلیون آواره و ۳۰ میلیون نفر نیازمند کمک‌های فوری انسانی برجای گذاشته است. سقوط شهر الفاشر در اکتبر ۲۰۲۵ نقطه عطفی در این جنگ بود که نگرانی‌ها از تکرار نسل‌کشی‌های دهه ۲۰۰۰ در دارفور را افزایش داد.
ریشه‌های جنگ و گسترش خشونت به دارفور
پس از سقوط عمرالبشیر در ۲۰۱۹، شکاف میان نخبگان نظامی و رقابت بر سر قدرت و منابع، زمینه‌ساز جنگ شد. نیروهای پشتیبانی سریع که ریشه در شبه‌نظامیان جنجوید دارند، ابتدا به خارطوم حمله کردند و سپس دامنه درگیری را به غرب کشور گسترش دادند. دارفور که پیش‌تر شاهد کشتار گسترده بود، بار دیگر به کانون خشونت بدل شد. الفاشر با جمعیتی نزدیک به ۸۰۰ هزار نفر، ۱۸ ماه در محاصره بود و سقوط آن با حملات به محله‌های مسکونی، ربودن غیرنظامیان و دفن‌های دسته‌جمعی همراه شد.
جنایات جنگی و پاکسازی قومی
سقوط الفاشر با موجی از نقض حقوق بشر همراه بود. تنها در سه روز نخست بیش از ۱۵۰۰ غیرنظامی، عمدتاً از قوم ماسالیت، کشته شدند. بیمارستان‌ها هدف حمله قرار گرفتند، تجهیزات پزشکی غارت شد و کادر درمانی ربوده شدند. گزارش‌های سازمان ملل از اعدام‌های جمعی، تجاوز سیستماتیک و پاکسازی قومی حکایت دارد. این اقدامات بحران انسانی را تشدید کرده و دولت سودان آن‌ها را اقدامات تروریستی توصیف کرده است.
نقش بازیگران خارجی در تشدید بحران سودان
یکی از ابعاد مهم بحران سودان، نقش بازیگران خارجی است. گزارش‌ها نشان می‌دهد امارات متحده عربی با ارسال تجهیزات نظامی و حمایت مالی از نیروهای پشتیبانی سریع، در طولانی شدن جنگ نقش داشته است. هدف اصلی این حمایت‌ها، بهره‌برداری از معادن طلا در دارفور و دسترسی به بندر سواکین عنوان می‌شود. علاوه بر آن:
- آمریکا با وجود ادعای بی‌طرفی، از طریق شرکت‌های امنیتی خصوصی و پایگاه‌های نظامی در شاخ آفریقا، به‌طور غیرمستقیم پشتیبانی لجستیکی فراهم کرده است.
- اتحادیه اروپا با ادامه تجارت طلا و سکوت در برابر جنایات، نقشی غیرمستقیم در تداوم بحران ایفا می‌کند.
وضعیت انسانی و آمارهای نگران‌کننده
بحران انسانی سودان ابعادی گسترده دارد. بر اساس گزارش سازمان ملل:
- ۳۰ میلیون نفر نیازمند کمک‌های فوری هستند.
- ۲۵ میلیون نفر در معرض گرسنگی شدید قرار دارند.
- ۱۳ میلیون نفر آواره شده‌اند و بسیاری به کشورهای همسایه مانند چاد، مصر و اتیوپی پناه برده‌اند.
در دارفور بیش از ۲۵۰ هزار نفر در محاصره قرار دارند و دسترسی به غذا و دارو به شدت محدود است. استفاده از گرسنگی به‌عنوان سلاح جنگی و تغییر ساختار جمعیتی منطقه، پیامدهای بلندمدتی برای ثبات اجتماعی و قومی خواهد داشت.
واکنش‌های بین‌المللی و مسیرهای صلح
جامعه جهانی با تأخیر به بحران واکنش نشان داده است. سازمان ملل، اتحادیه آفریقا و اتحادیه اروپا خشونت‌ها را محکوم کرده‌اند و آمریکا تحریم‌هایی علیه فرماندهان نیروهای پشتیبانی سریع اعمال کرده است. با این حال، کمک‌های بشردوستانه تنها بخش کوچکی از نیاز واقعی را پوشش می‌دهد.
سه مسیر اصلی برای صلح در سودان مطرح است:
۱. نظامی-امنیتی: آتش‌بس و ادغام نیروهای پشتیبانی سریع در ارتش.
۲. سیاسی-مدنی: گفت‌وگوی ملی، تشکیل دولت انتقالی و برگزاری انتخابات.
۳. انسانی-اجتماعی: آشتی ملی، بازسازی و اجرای عدالت اجتماعی.
جمع‌بندی
بحران سودان امروز ترکیبی از جنگ داخلی، رقابت‌های قومی و دخالت‌های خارجی است. سقوط الفاشر و جنایات نیروهای پشتیبانی سریع نشان داد که این کشور در آستانه یک فاجعه انسانی و امنیتی قرار دارد. آینده سودان تنها با آشتی ملی، محدود کردن مداخلات خارجی و اجرای عدالت امکان‌پذیر است. در غیر این صورت، این بحران می‌تواند به بی‌ثباتی گسترده‌تر در شاخ آفریقا و منطقه منجر شود.
About the Author
