خراسان رضوی، استانی پهناور با اقلیم‌های متنوع، این روزها با چالش‌های زیست‌محیطی گسترده‌ای دست و پنجه نرم می‌کند. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان هشدار داده است که حدود ۳۰ درصد از شهرستان‌های خراسان رضوی به شدت درگیر بیابان‌زایی و مشکلات بحرانی ناشی از آن هستند. این وضعیت در حالی است که از مجموع ۱۱.۶ میلیون هکتار مساحت استان، رقمی حیرت‌انگیز معادل ۵.۵ میلیون هکتار دارای اقلیم بیابانی است. این آمار نگران‌کننده، زنگ خطر را برای آینده زیست‌محیطی و معیشتی مردم این منطقه به صدا درآورده است.
بحران منابع طبیعی: فراتر از توان دولتی
علی شکاری، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی، در نشستی خبری به مناسبت “روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی و خشکسالی”، بر این نکته تأکید کرد که حفاظت، احیا و مدیریت عرصه‌های وسیع منابع طبیعی با تعداد محدود نیرو و اعتبارات اندک دولتی، عملاً غیرممکن است. او صراحتاً بیان داشت که با رویکرد کنونی، نمی‌توان مدعی شد که توانسته‌ایم به طور معناداری سرزمین را حفظ یا احیا کنیم. این وضعیت، لزوم تغییر رویکرد و کمک گرفتن از مشارکت گسترده مردم را بیش از پیش آشکار می‌سازد.
شکاری معتقد است پس از یک قرن تلاش در حوزه منابع طبیعی، همچنان دست دولت برای حفظ سرزمین خالی است و صرفاً با بودجه‌های دولتی نمی‌توان به نتیجه مطلوب رسید. او مشکلات عدیده‌ای همچون فرونشست زمین، پدیده گرد و غبار و سایر مسائل زیست‌محیطی مانند مشکلات تنفسی را نشانه‌ای از وضعیت بحرانی کنونی دانست که ضرورت مسئولیت‌پذیری جمعی و نگاهی متفاوت را طلب می‌کند. او ابراز امیدواری کرد که با همکاری رسانه‌ها، بستر لازم برای آگاهی مردم از آنچه در حال رخ دادن است، فراهم شود تا بتوانند در کنار مسئولان به حفظ و احیای منابع طبیعی کمک کنند.
سرعت بیابان‌زایی: دو تا سه برابر اقدامات کنونی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی با ارائه آماری تکان‌دهنده، بیان کرد که بیابان‌زایی بیش از یک میلیون و ۲۵۰ هزار هکتار از اراضی استان را تحت تأثیر قرار داده است. او اذعان داشت که علیرغم تمامی تلاش‌های اجرایی و مدیریتی، سرعت بیابان‌زایی هر سال دو تا سه برابر اقدامات صورت گرفته است. این حقیقت تلخ، ضرورت تغییر رویکرد و استفاده از ظرفیت مردمی را دوچندان می‌کند. وی به نمونه‌های موفقی از واگذاری عرصه‌ها به صاحبان محلی و متقاضیان در استان اشاره کرد که با بهره‌گیری از دانش بومی و مشارکت مردم، گام‌های موثری در این راستا برداشته شده است.
راهکارهای پیشنهادی: از مشارکت تا مهارت‌افزایی
شکاری برای مقابله با این بحران، چندین راهکار پیشنهادی ارائه داد که محور اصلی آن‌ها مشارکت مردمی و توسعه پایدار است:
- مشارکت مردمی: ایجاد شورای مشورتی با حضور دستگاه‌های مرتبط، دانشگاه‌ها، سازمان‌های مردم‌نهاد و بهره‌برداران برای هم‌افزایی دانش و مدیریت بحران.
- مدیریت بیابان‌زدایی اجتماعی: اجرای طرح‌های درآمدزایی پایدار برای مردم در عرصه‌های منابع طبیعی، مانند پرورش گیاهان دارویی، گل محمدی، پرورش ماهی و دام، و راه‌اندازی فروشگاه‌های سنتی با هدف ایجاد اشتغال و پایداری معیشتی.
- آموزش و فرهنگ‌سازی: برگزاری دوره‌های آموزشی برای بهره‌برداران، معلمان، مربیان سلامت و دانش‌آموزان به منظور افزایش آگاهی عمومی و توانمندسازی جامعه در حفاظت از منابع طبیعی.
- تسهیل مالکیت و فرآیندهای اداری: ایجاد پنجره واحد برای کاهش مراجعات اداری و تسریع در صدور مجوزها، به منظور تسهیل مشارکت بخش خصوصی و مردم.
- حمایت مالی و تقویت صندوق منابع طبیعی: افزایش سرمایه صندوق توزیع منابع طبیعی برای حمایت از بهره‌برداران واقعی و جلوگیری از ورود افراد غیرمتخصص.
- برون‌سپاری و استفاده از ظرفیت تعاونی‌ها: بهره‌گیری از توان تعاونی‌های فراگیر و سازمان‌های مردم‌نهاد برای اجرای پروژه‌های منابع طبیعی با نظارت دقیق.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی در پایان سخنانش، بر اهمیت اتحاد و همکاری ملی برای حفاظت از سرزمین تأکید کرد و از تمامی افراد توانمند دعوت کرد تا در این مسیر حیاتی همراه شوند. او باور دارد که ایران تنها زمانی موفق خواهد بود که همه با هم متحد شده و مسئولیت حفاظت از این ثروت ملی را بر عهده بگیرند.
