همزمان با ثبت رکوردهای بی‌سابقه در میزان مصرف برق در همین روزهای ابتدایی اردیبهشت ماه، زنگ خطر یک ناترازی عظیم در شبکه برق کشور به صدا درآمده است. فعالان و مسئولان صنعت برق با ابراز نگرانی جدی از تداوم این روند افزایشی، تاکید می‌کنند که مدیریت هوشمندانه و مسئولانه مصرف، تنها راهکار پیشگیری از خاموشی‌های گسترده در گرمای زودرس تابستان پیش رو خواهد بود. از عموم مردم تقاضا می‌شود با اصلاح الگوهای مصرف انرژی، به حفظ پایداری شبکه و جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی کمک کنند.
افزایش بی‌سابقه دمای هوا در ایران، که به گفته کارشناسان اقلیمی، رشدی دو برابری نسبت به میانگین جهانی را نشان می‌دهد، به طور مستقیم بر میزان مصرف برق در کشور تاثیر گذاشته و شرایطی بحرانی را در تامین پایدار انرژی رقم زده است. روند گرمایش جهانی که از دهه ۱۹۷۰ میلادی آغاز شده، در ایران با شتاب بیشتری پیش رفته است؛ به طوری که طی نیم قرن گذشته، دمای متوسط کشور حدود ۲ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته است، در حالی که این رقم برای متوسط جهانی تنها ۰.۷۴ درجه بوده است.
در حال حاضر، ایران با یک شکاف قابل توجه در تراز تولید و مصرف برق روبرو است که رقمی بالغ بر ۲۰ هزار مگاوات تخمین زده می‌شود. به باور کارشناسان، این مسئله ریشه در سال‌های متمادی عدم سرمایه‌گذاری کافی در توسعه زیرساخت‌های نیروگاهی، همزمان با رشد افسارگسیخته مصرف برق، به ویژه در بخش خانگی و برای سیستم‌های سرمایشی، دارد. آمارهای رسمی نشان می‌دهد که تقاضای برق در روزهای ابتدایی اردیبهشت ماه از مرز ۵۶ هزار مگاوات عبور کرده است، که در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته، یک رشد بی‌سابقه محسوب شده و فشار بی‌نظیری را بر شبکه انتقال و توزیع برق وارد کرده است.
علاوه بر این، کاهش چشمگیر توان تولید نیروگاه‌های برق‌آبی به دلیل تداوم خشکسالی‌های اخیر، این ناترازی را به مراتب حادتر کرده و احتمال اعمال محدودیت‌های گسترده در مصرف برق برای مشترکان مختلف را افزایش داده است. در چنین شرایطی، راهکارهایی نظیر اجرای پویش ملی «۲۵ درجه» برای تنظیم دمای بهینه سیستم‌های سرمایشی، توسعه و بهره‌برداری از ظرفیت‌های انرژی‌های تجدیدپذیر و مشارکت فعال عموم مردم در کاهش مصارف غیرضروری، به عنوان تنها مسیرهای ممکن برای عبور کم‌خطر از بحران احتمالی انرژی در تابستان پیش رو مطرح شده‌اند.
محمد سلیقه، استاد برجسته هواشناسی دانشگاه خوارزمی، با استناد به داده‌های دقیق هواشناسی، اعلام کرده است که دمای هوای مرکز شهر تهران در بازه زمانی تنها پنج سال گذشته، حدود ۶ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته است. وی این تغییرات اقلیمی نگران‌کننده را نتیجه هم‌افزایی پدیده گرمایش جهانی و اثرات «جزیره حرارتی» در کلان‌شهرهایی همچون تهران می‌داند. در شهر قم نیز، افزایش دما به حدود ۳.۹ درجه سانتی‌گراد رسیده و در برخی دیگر از شهرهای کشور نیز اعداد هشداردهنده‌ای بین ۵ تا ۶ درجه سانتی‌گراد به ثبت رسیده است.
این افزایش محسوس دما، به طور مستقیم منجر به رشد تصاعدی استفاده از وسایل سرمایشی در منازل و محیط‌های کار شده است. در دهه‌های گذشته، استفاده از کولرهای آبی به عنوان یک وسیله سرمایشی کم‌مصرف رایج بود. اما امروزه، با شدت گرفتن گرما و افزایش رطوبت در برخی مناطق، حتی کولرهای آبی نیز پاسخگوی نیاز مردم نیستند و اغلب خانوارها به سمت استفاده از کولرهای گازی پرمصرف روی آورده‌اند که مصرف برق آن‌ها چندین برابر بیشتر از کولرهای آبی است. این تغییر الگوی مصرف، بار سنگینی را بر شبکه برق تحمیل کرده و کشور را در فصل گرم با چالش جدی ناترازی انرژی مواجه ساخته است.
بر اساس اعلام سخنگوی صنعت برق، میزان تقاضای برق در روز هفتم اردیبهشت ماه سال جاری به رقم بی‌سابقه ۵۶ هزار مگاوات رسیده است که در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته، رشدی بالغ بر ۱۳.۶ درصد را نشان می‌دهد. این میزان رشد، به مراتب فراتر از رشد ۸.۷ درصدی سال قبل بوده و به خوبی گویای فشار فزاینده بر شبکه برق ملی است. در همین حال، کاهش قابل توجه تولید برق از نیروگاه‌های برق‌آبی به دلیل تداوم خشکسالی، این وضعیت را به مراتب بحرانی‌تر کرده و احتمال اعمال محدودیت‌هایی در مصرف برق برای مشترکان مختلف را به طور جدی افزایش داده است.
در واکنش به برخی انتقادات مطرح شده در خصوص مدیریت دولت در زمینه احتمال بروز خاموشی‌ها، سخنگوی دولت با رویکردی علمی و شفاف به تبیین واقعیت‌های موجود در صنعت برق کشور پرداخت. وی با تاکید بر این نکته که ناترازی فعلی در شبکه برق، حاصل عملکرد یک یا دو سال اخیر نیست، گفت: «ما امروز با یک ناترازی حدود ۲۰ هزار مگاواتی در بخش برق روبرو هستیم که این مسئله، نتیجه سال‌ها کمبود سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های تولید برق و در عین حال، گسترش بی‌برنامه و فزاینده شبکه‌های مصرف است.»
وی افزود: «در شرایطی که مصرف برق در کشور به طور سالانه با یک شیب صعودی در حال افزایش است، بدون توسعه همزمان و متناسب ظرفیت تولید، امری طبیعی است که تعادل میان عرضه و تقاضا در شبکه برق دچار اختلال و ناترازی شود. به جای فرافکنی و متهم‌سازی‌های بی‌اساس، لازم است با مردم صادقانه و با زبان علم و منطق، واقعیت‌های موجود را بازگو کنیم.»
به گفته سخنگوی دولت، در شرایط فعلی که کشور بیش از هر زمان دیگری نیازمند جهش در تولید ملی است، نمی‌توان بدون تامین برق پایدار و مطمئن، به توسعه صنعتی و اقتصادی امید داشت. اگر در فصل زمستان با مشکل تامین گاز برای صنایع روبرو باشیم و در فصل تابستان نیز برق مورد نیاز آن‌ها قطع شود، عملاً چیزی به نام تولید پایدار در کشور باقی نخواهد ماند. به همین دلیل، دولت تدابیر ویژه‌ای را اتخاذ کرده است تا بار تامین برق را به صورت عادلانه میان بخش‌های خانگی و صنعتی تقسیم کند و از تمامی اقشار جامعه برای مشارکت فعال در عبور از این بحران احتمالی دعوت به عمل آورده است.
در همین راستا، شرکت توانیر به عنوان متولی اصلی تامین و توزیع برق در کشور، با اجرای ۱۴ پروژه کلان و ۳۶ بسته جامع مدیریت مصرف، تمام تلاش خود را برای برقراری تعادل میان تولید و مصرف به کار گرفته است. همچنین، پویش سراسری #۲۵_درجه با هدف ترغیب عموم مردم به تنظیم دمای کولرهای گازی بر روی ۲۵ درجه سانتی‌گراد (به عنوان دمای آسایش و بهینه مصرف) آغاز شده است. تجربه سال‌های گذشته نشان داده است که همراهی و مشارکت فعال مردم در مواجهه با بحران‌های مختلف، همواره چشمگیر و راهگشا بوده است و انتظار می‌رود در این زمینه نیز، شهروندان با درک شرایط موجود، نقش موثری در مدیریت مصرف برق ایفا کنند.
در شرایط کنونی که با افزایش دما، رشد شتابان مصرف، کاهش ظرفیت تولید نیروگاه‌های برق‌آبی و ناترازی گسترده در شبکه برق روبرو هستیم، ایران بیش از هر زمان دیگری به یک عزم ملی و همراهی فراگیر در مدیریت مصرف انرژی نیاز دارد. از سیاست‌گذاران و صنعتگران گرفته تا تک تک خانوارها و مصرف‌کنندگان خانگی، همگی باید به این باور برسند که بخشی از راه‌حل هستند، نه بخشی از مسئله. بی‌شک، آینده صنعت برق کشور و پایداری شبکه، با تصمیمات و رفتارهای امروز ما رقم خواهد خورد.
