با هدف تسهیل دسترسی شهروندان به خدمات دولتی و افزایش شفافیت، پنجره ملی خدمات دولت هوشمند (my.gov.ir) به عنوان یک سامانه جامع و یکپارچه، نقش کلیدی در مدرن‌سازی سیستم اداری کشور ایفا می‌کند. این پلتفرم که اکنون میزبان بیش از ۶۴.۶۳ میلیون کاربر است، نشان‌دهنده اقبال عمومی و موفقیت دولت در توسعه زیرساخت‌های دیجیتال است. تنها از ابتدای دولت چهاردهم، حدود ۱۴ میلیون کاربر جدید به این سامانه پیوسته‌اند که خود گواهی بر تلاش‌های صورت گرفته برای ارائه خدمات باکیفیت و نوآورانه است.
معماری و قابلیت‌های کلیدی سامانه
مجید فولادیان، مدیرکل توسعه کیفیت و پایش خدمات دولت هوشمند سازمان فناوری اطلاعات ایران، توضیح می‌دهد که این سامانه، خدمات و اطلاعات تمامی دستگاه‌های دولتی را در یک بستر دیجیتال گردآوری کرده و به شهروندان امکان می‌دهد به صورت یکپارچه و از طریق یک پلتفرم واحد به خدمات مورد نیاز خود دسترسی یابند. این رویکرد، گامی مهم در راستای تحقق بند (ج) ماده (۱۰۷) برنامه هفتم توسعه است که دستگاه‌های اجرایی را مکلف می‌کند تا پایان سال اول اجرای برنامه، خدمات خود را به صورت برخط و امن ارائه داده و حداقل ۲۰ درصد از خدمات الکترونیکی خود را برای اشخاص حقیقی بالای ۱۸ سال و اشخاص حقوقی، به صورت هوشمند، بدون نیاز به مراجعه حضوری، دخالت انسانی یا ارائه مدارک کاغذی، از طریق این سامانه فراهم کنند. این پلتفرم با ارائه تجربه‌ای کارآمد و کاربرمحور، در پی افزایش رضایت شهروندان و پاسخگویی به نیازهای جامعه است.
امنیت و احراز هویت در سطوح مختلف
یکی از مهم‌ترین نوآوری‌های پنجره ملی خدمات دولت هوشمند، ورود امن بدون نیاز به پیامک (OTP) است. با بهره‌گیری از الگوریتم تأیید هویت چندمرحله‌ای مبتنی بر تطبیق عدد یکتا، سرعت دسترسی به سامانه افزایش یافته و از حملات امنیتی مانند سرقت OTP یا Replay Attack جلوگیری می‌شود.
فولادیان همچنین به سطوح مختلف احراز هویت در این سامانه اشاره می‌کند:
- سطح یک: با ارسال کد OTP به شماره تلفن همراه.
- سطح دو: با استفاده از سرویس‌های پایه مانند سرویس شاهکار (شبکه احراز هویت کاربران) یا استعلام هویتی ثبت احوال.
- سطح سه: با زنده‌سنجی و تطبیق عکس کارت ملی با چهره افراد.
- سطح چهار: با بهره‌گیری از امضای دیجیتال برای تراکنش‌های رسمی و قانونی.
این سامانه به عنوان درگاهی واحد، امکان دسترسی به خدماتی مانند ثبت‌نام در خدمات اجتماعی، صدور مجوزها و دریافت اطلاعات را فراهم می‌کند.
کاهش مراجعات و افزایش کارایی
هدف اصلی از توسعه این سامانه، کاهش مراجعات غیرضروری حضوری و حذف تبادل مدارک کاغذی است. شهروندان می‌توانند بدون مراجعه حضوری، خدمات مورد نیاز خود را به سرعت دریافت کنند که این امر به طور مستقیم هزینه‌های رفت‌وآمد و زمان صرف‌شده را کاهش می‌دهد. این اقدامات در راستای تحقق دولت هوشمند، جایگزینی استعلامات کاغذی با تبادل برخط اطلاعات و ارتقای کیفیت خدمات عمومی انجام شده است.
گسترش و توسعه مستمر
پنجره ملی خدمات دولت هوشمند در حال توسعه و بهبود مستمر است تا پاسخگوی نیازهای روزافزون شهروندان و پیشرفت‌های فناوری باشد. در حال حاضر، از ۱۸۶ دستگاه اجرایی مشمول، ۱۴۹ دستگاه (از جمله بانک‌ها) به این سامانه متصل شده‌اند. تعداد سامانه‌های متصل شامل:
- ۲۰۷ سامانه اجرایی
- ۵۷۶ سامانه دانشگاهی
- ۱۸۸ سامانه بیمارستانی
- ۸۳ سامانه شهرداری
این سامانه با تمرکز بر افزایش امنیت اطلاعات و حفظ حریم خصوصی کاربران، نقش کلیدی در تسهیل دسترسی به خدمات دولتی و بهبود کیفیت زندگی شهروندان ایفا می‌کند. استمرار در بهبود زیرساخت‌ها و توجه به نظرات کاربران، موفقیت این سامانه را تضمین خواهد کرد.
پیشتازان و چالش‌ها در مسیر اتصال
مدیرکل توسعه کیفیت و پایش خدمات دولت هوشمند در خصوص دستگاه‌های پیشتاز در اتصال به این سامانه اظهار داشت که سازمان‌هایی مانند سازمان تامین اجتماعی، سازمان امور مالیاتی کشور، وزارت آموزش و پرورش و سازمان تعزیرات حکومتی در ارائه خدمات الکترونیکی پیشگام بوده‌اند. این همکاری‌ها نه تنها کیفیت خدمات را بهبود بخشیده، بلکه به توسعه پایدار و هوشمندسازی کشور کمک کرده است.
با این حال، برخی چالش‌ها نیز در مسیر اتصال کامل دستگاه‌ها وجود دارد. به عنوان مثال، سامانه میخک که خدمات کنسولی برای ایرانیان خارج از کشور ارائه می‌دهد، به دلیل تفاوت در فرآیندها، هنوز به طور کامل ادغام نشده است. با این وجود، مذاکراتی برای اتصال کاربران دارای کد ملی و شماره موبایل ثبت‌شده در حال انجام است. همچنین، شرکت هواپیمایی خدمات ویژه هنوز همکاری لازم را برای اتصال به سامانه انجام نداده است. انتظار می‌رود با توجه به اهمیت تسهیل دسترسی به خدمات، این دستگاه‌ها اقدامات لازم را در اسرع وقت انجام دهند.
فولادیان در پایان افزود: بر اساس قوانین بودجه دو سال اخیر، دستگاه‌های اجرایی موظف به طراحی پنجره واحد دستگاهی و اتصال آن به پنجره ملی خدمات دولت هوشمنــد برای هوشمندسازی خدمات هستند. از مجموع ۳۵۰۸ خدمت مشمول، ۷۸۰ خدمت (معادل ۲۲.۲ درصد) به عنوان خدمت هوشمند تأیید شده‌اند. این روند، نویدبخش توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی شهروندان در آینده است.
