هم‌زمان با روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی در سال ۲۰۲۵، نگاه جهانی به بازسازی زمین نه به‌عنوان یک هشدار، بلکه به‌عنوان یک فرصت تحول‌آفرین معطوف شده است.
این مناسبت جهانی که در ۱۷ ژوئن (۲۷ خرداد) با شعار «بازسازی زمین، گشودن فرصت‌ها» برگزار می‌شود، یادآور این حقیقت است که خاک تنها بستر زیست نیست، بلکه منشأ اشتغال، امنیت غذایی و عامل مهمی در کاهش آسیب‌های اقلیمی به شمار می‌رود.
طبق اعلام سازمان ملل، تا سال ۲۰۳۰ باید بیش از ۱.۵ میلیارد هکتار از زمین‌های تخریب‌شده جهان احیا شود؛ عددی که نشان‌دهنده جایگاه حیاتی این موضوع در سیاست‌گذاری جهانی محیط زیست است.
ایران؛ در مسیر فرسایش شدید خاک
در کشور ما، روند بیابان‌زایی به‌شدت نگران‌کننده است. طی ده سال گذشته، بیش از ۲.۵ میلیون هکتار به بیابان‌های ایران افزوده شده و اکنون بیش از ۳۲ میلیون هکتار از خاک کشور بیابانی است. نیمی از این اراضی در شرایط بحرانی قرار دارند. سالانه حدود ۲ میلیارد تن خاک از دست می‌رود که معادل بیش از ۱۶ تُن در هر هکتار است؛ آماری که ایران را در زمره کشورهای با بالاترین نرخ فرسایش خاک قرار می‌دهد.
بازسازی طبیعت با راه‌حل‌های کم‌هزینه و کارآمد
برای مقابله با این بحران، روش‌هایی چون استفاده از مالچ‌های طبیعی، سدهای کوچک، سامانه‌های برداشت آب باران و آبخیزداری در دنیا به عنوان ابزارهایی مؤثر شناخته شده‌اند. این اقدامات نه‌تنها رطوبت خاک را حفظ می‌کنند بلکه به تثبیت پوشش گیاهی، احیای میکرو اقلیم‌های محلی و کاهش نیاز به منابع آبی کمک می‌نمایند.
در ایران نیز این راهکارها به‌صورت پایلوت در استان‌هایی مانند یزد و خراسان جنوبی اجرا شده‌اند، اما گسترش آن‌ها نیازمند تأمین مالی پایدار و هم‌افزایی نهادی است.
طبیعت‌محوری با سود اقتصادی ملموس
اقدامات طبیعت‌محور تنها به زیست‌بوم محدود نیست. به گفته UNCCD، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های طبیعت‌محور می‌تواند تا ۳۰ برابر سود اقتصادی مستقیم یا غیرمستقیم به همراه داشته باشد. از جمله این اقدامات می‌توان به کشت گونه‌های مقاوم، استفاده از کودهای طبیعی و مدیریت سنتی منابع اشاره کرد که در بسیاری از مناطق، نتایج درخشانی به‌همراه داشته‌اند.
پیامدهای اجتماعی بیابان‌زایی؛ از مهاجرت تا فقر شهری
بیابان‌زایی فقط بحران محیط زیست نیست؛ بلکه فاجعه‌ای اجتماعی است. تخلیه روستاها، کاهش بهره‌وری کشاورزی و مهاجرت اقلیمی به شهرها، به‌ویژه در مناطق مرزی و خشک، فشار شدیدی بر زیرساخت‌های شهری مانند مسکن، اشتغال و آب وارد کرده است. استان‌هایی نظیر سیستان‌وبلوچستان و خراسان شاهد مصادیق ملموس این تغییرات هستند.
مشارکت محلی، کلید توسعه پایدار
تجربه‌های موفق در جلب مشارکت مردمی در طرح‌های احیای مراتع و کاشت گونه‌های بومی نشان داده که هر جا مردم در فرآیند بازسازی زمین شریک باشند، نتایج پایدارتری حاصل شده است. حمایت نهادهایی مانند سازمان منابع طبیعی و شوراهای محلی از این رویکرد می‌تواند بنیانی محکم برای مدیریت آینده زمین باشد.
خاک؛ بستر زندگی و امید
بیابان‌زایی تنها خاک را از ما نمی‌گیرد؛ بلکه آینده، امنیت و معیشت را تهدید می‌کند. با نگاهی همه‌جانبه‌نگر، از سیاست‌گذاران تا شهروندان، بازسازی زمین باید به اولویت ملی و جهانی تبدیل شود. احیای زمین یعنی بازآفرینی زندگی، فرصت و امید.
